Кітапта қаламгердің бұрынғы жинақтарына енбеген және еш жерде жарияланбаған өлеңдері мен балладалары жинақталып, ақынның үшінші жыр жинағы ретінде оқырманға ұсынылып отыр. Құрастырып, алғысөзі мен түсініктерін жазғандар: Ә.Қабылов пен Б.Жайлауов. Кітапты шығарған – «Мазмұндама» қоғамдық қоры. Тиражы – 2000 дана.
Жобаның жұмыс жоспарына сәйкес, 22 қыркүйек – 2 қазан аралығында жоба жетекшісі Ә.Қабылов пен жетекші ғылыми қызметкер Б.Жайлауов Астана қаласында іссапарда болды. Астана қаласынан зерттеу тобының мүшесі, НУ оқытушысы М.Шохаев қосылып, зерттеу бағытында бірқатар жұмыстар жүргізілді.
Ұлттық пантеондағы Ә.Кекілбаев бейітінің басына зиярат жасағаннан кейін зерттеушілер тобы Ә.Кекілбаевтың жұмыс кабинетімен, жеке кітапханасымен танысты. Жазушының немересі Абыл Әулетұлы Кекілбаев жазушы туралы біраз ақпараттарға қанықтырды. Топ мүшелері қаламгер қолжазбаларымен жұмыс істеп, кітаптарына енбеген шығармаларын жинады.
Зерттеушілер көп уақытын Астанадағы Ұлттық академиялық кітапханада өткізді. Әбіш Кекілбаев атындағы оқу залында үйіндегідей үлгіде жасақталған залда жеке кітап қоры бойынша тізіммен материалдар жинақталған. Сол арқылы әдебиетшінің ізденіс әлемі мен әдісіне үңіліп, жазушының жиі қолданған әдебиеттерімен, жазушының шығармаларының қолжазбасымен танысуға болады.
Іссапар аясында зерттеушілер тобы жазушының немересі Абыл Кекілбаевпен бірге Астанадағы Ә.Кекілбаев атындағы Binom School мектеп-лицейіне кездесуге барды. Мұғалімдермен және оқушылармен кездесу өткізіп, зерттеу жұмыстары туралы баяндады. Оқушылардың сұрақтарына жауап берді. Ә.Кекілбаев шығармаларына арналған зерттеу еңбектерін тарту етті.
Сонымен қатар, ҚР Академиялық кітапханасында өткізілген бірқатар мәдени-танымдық, ғылыми-әдістемелік шараларға қатысып, белсенділік көрсетті. Алдағы уақытта Ә.Кекілбаевтың бұрын баспасөзде жарияланғанымен жыр жинақтарына енбеген және еш жерде жарияланбаған өлеңдерінен жинақ құрастырып, әдеби-ғылыми айналымға енгізу жоспарланды.
Зерттеу тобы мүшелері Ә.Қабылов пен Б.Жайлауов 2023 жылдың 19-29 қазаны аралығында Алматы қаласында арнайы іссапармен болды Мақсаты – әлемге әйгілі қаламгердің жемісті жылдарында жазған шығармаларына жан-жақты зерттеу жүргізу; мәдени астанадағы бүгінгі әдеби және ғылыми орта өкілдерінің бағасын білу; сондай-ақ сирек қолжазбалар қорындағы және жекелеген азаматтардың қолындағы автордың жарияланбаған мұраларын жинау; әр жылдары шыққан басылымдардағы шығармалардың мәтіндерін салыстыра қарастыру.
М. Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында болып, Ә. Кекілбаев қазақ тіліне аударған У.Шекспирдің «Ромео мен Джулетта» трагедиясын көрді.
Зерттеу тобы мүшелері он күн бойы мына мекемелерде болып, жұмыс істеді:
– Ұлттық кітапханада;
– Ғылым академиясына қарасты М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында;
– ҚР Президенті Архивінде;
– Қазақстан Жазушылар Одағында;
– Баспалар үйінде;
– Мемлекеттік орталық музейде
– М.Әуезовтің музей-үйінде, Ғ.Мүсірепов пен С.Мұқановтың, А.Байтұрсыновтың музейлерінде болды.
Аталмыш мекемелер мен ұйымдардың бәрінің Ә.Кекілбаевтың шығармашылығына тікелей қатысы бар. Ондағы қазіргі ізбасарлары мен әріптестері және қаламдастары мен замандастары ізденушілерді ықыласпен қарсы алып, ой-пікірлерімен бөлісті. Әсіресе, әдебиетте де, мемлекеттік қызметте де ізбасары болған Ө.Оралбайұлы, Ә.Кекілбаевтың көмекшісі әрі әдеби хатшысы болған Н.Сәрсенқызы, баспагер, ғалым Ғ.Әнес, т.б. азаматтар өздері білетін құнды деректермен бөлісіп, бағыт-бағдар беріп, қолында бар құжаттарын ұсынды. Ө.Оралбайұлы мен Н.Сәрсенқызынан Ә.Кекілбаев туралы сұхбат жазып алынды. М.Әуезов атындағы Әдебиет және Өнер институты директорының орынбасары Төралы Қыдырмен, осы институттың ғылыми қызметкері, 10 томдық «Қазақ әдебиетінің тарихының 9-томындағы «Әбіш Кекілбаев» бөлімін жазған филология ғылымдарының докторы Гүлжаһан Ордамен сұхбаттасты.
Зерттеушілер ҚҰ Ұлттық кітапханасында бірнеше күн бойы жұмыс істеді.
2023 жылдың 3 желтоқсан күні зерттеу тобының мүшелері Ә.Қабылов пен Б.Жайлауов Маңғыстау ауданына барып, Ә.Кекілбаевтың туған, балалық және жастық шағы өткен жерлерге саяхат жасады. Ә.Кекілбаевтың анасы мен туыстарының, кәрі нағашысы Әбді ахунның зираттарына барып, құран оқыды. Онды ауылында, Ағашты және Мырзайыр, Басқұдық жерлерінде болып, жазушы туған, балалық шағы өткен жерлердің ауасымен тыныстап, суреткерді қалыптастырған табиғи-географиялық ортамен тереңірек танысты. Онды аулының әкімі Қуаныш Сүйеу мен сол ауылдың тұрғыны, саяси қайраткер, қоғам белсендісі Жәнібек Қожық ауылдың тарихы мен көрнекті жерлердің Ә.Кекілбаев өміріндегі орны туралы құнды мәліметтер берді.
12 сәуір – Ғылым күніне орай университетімізде ашылған ғылыми-инновациялық көрмеге АР19678872 «Әбіш Кекілбаев шығармашылығы қоғамдық сананың жаңғыруы контексінде» гранттық жобамыз бойынша баннер дайындадық.
12 сәуір күні YU бас ғимаратында ғылыми еңбектер мен ғылыми жобалар көрмесі ашылды. Біз де бүгін гранттық қаржыландыру бойынша жүргізіліп жатқан жобамыздың аясында зерттеу тобымызбен бас қосып, жобаның орындалу барысын тағы бір пысықтап алдық. Университетімізге академиялық ұтқырлық бойынша келіп, білім алушыларға дәріс оқып жүрген зерттеу тобының мүшесі, шетелдік ғалым, Костамону университетінің (Түркия) профессоры Орхан Сөйлемез бауырымызбен бірге атқарылған істерді талқылап, алдағы жоспарымызды айқындадық. Орхан бей – филология докторы, профессор, көп жылдан бері қазақ-түрік әдеби-мәдени байланыстарын дамытуға, қазақ қаламгерлерінін туындыларын түрік тіліне аударып, насихаттау ісіне көп еңбек сіңіріп жүрген ғалым. Оның зерттеу нысанының бірі – Ә.Кекілбаев шығармашылығы. Ғалым Әбіш ағамыздың шығармаларын түрік тіліне аударып, кітап шығарды, беделді басылымдарда мақалалар жариялап жүр. Қазақстандық көптеген ЖОО-мен тығыз байланыста. Әріптесіміздің бұл келісі де табысты боларына сенімдіміз. Біздің жобамыз бойынша біршама жұмыстар атқарылып жатыр. Соның бір табысы – осы жоба аясында әзірленген, 16 сәуір күні өтетін Ә.Кекілбаевтың “Дәурен кешкен” атты жаңа жыр жинағының таныстырылымы өтеді.
Ғылыми жобаның жұмыс жоспарына сәйкес, 28 сәуір – 8 мамыр аралығында жоба жетекшісі Ә.Қабылов және ғылыми қызметкерлер Б.Жайлауов пен М.Шоқай Түркия Республикасында іссапарда болдық.
Жобамыздың зерттеу тобының мүшелері, PhD докторанттар Б.Жайлауов және М.Шоқаймен бірге Стамбул қаласында өткен Халықаралық ІІІ Топқапы конгресінде Ә.Кекілбаев шығармашылығы бойынша баяндама жасадық. Спикер – М.Шоқай. Тақырыбы: «MYTHICAL ORIGINS IN THE PROSE OF ABISH KEKILBAYULY».
Одан кейін Кастамону қаласына келіп, ондағы университет ғалымдарымен тәжірибе алмастық. Зерттеу тобының мүшелерін Кастамону университеті Гуманитарлық пәндер факультетінің деканы Мехмет Серхат Иылмаз мырза арнайы қабылдап, жылы қарсы алды. Екі оқу орны арасындағы әріптестердің ғылыми, оқу-әдістемелік байланыстарын нығайту туралы әңгімеміз пайдалы болды. Зерттеу тобымыздың мүшесі, осы университеттің профессоры, доктор О.Сөйлемезбен жоба бойынша атқарылған жұмыстарды талқылап, алдағы жоспарымызды пысықтап алдық. Университеттің Хаджи Ахмет Шимшек, Өмір Фарух Атеш, Мехмет Қылдыроғлы сияқты танымал ғалымдарымен ғылыми бағыттағы пікір алысуларымыз да нәтижелі болды. Біздің сапарымыз туралы сол күні Кастамону университетінің ресми сайтында жарияланды: «Kazakistan Cumhuriyyeti Yessenov Universitesinden Fakultemisge Ziyaret». https://itbf.kastamonu.edu.tr/index.php/component/content/article/kazakistan-cumhuriyeti-yessenov-ueniversitesinden-fakueltemize-ziyaret?catid=2&Itemid=101
Университет ғалымдарымен «Developmend of Internotional relationship in the field of scientific research» тақырыбында тәжірибе алмасу шараларына қатысқанымыз жөнінде унииверситет профессоры О.Сөйлемез сертифткат тапсырды.
Іссапар аясында Стамбул, Кастамону, Анкара қалаларында бірнеше жоғары оқу орындары мен кітапханаларында болып, ғалымдармен тәжірибе алмастық. Анкарадағы Гази университеті мен Қажы Байрам Уәли университеті гуманитарлық пәндер факультеті декандарымен танысып, олардығы оқу үрдісін ұйымдастыру мен ғылымды дамыту жайына қанықтық. Гази университеті пән факультетінің деканы проф. Решат Касап пен Қажы Байрам Уәли университеті гуманитарлық пәндер факультеті деканы проф. Эрдал Аксой университеттегі оқу-әдістемелік жұмыстар мен ғылымды ұйымдастырудағы тәжірибелерімен бөлісті. Ғылыми-әдістемелік байланыстарды дамыту жайы сөз болды.
Жобамызға қатысты материалдар қарастырдық. Әсіресе, Түркия Ұлттық кітапханасынан алған әсеріміз зор болды. Стамбулдағы Мимар Синан университетінде көрнекті тарихшы ғалым, түркітанушы, шоқайтанушы, профессор Әбдіуақап Қарамен кездестік. Мұстафа Шоқайдың өмірі мен қызметін, шығармашылығын зерттеу тарихын айтып, жалпы ғылыми шығармашылығымен таныстырды.
Түркия сапары ойдағыдай өтіп, мақсатына жетті. Ғылыми ізденіс бағытымыз бен заманауи оқыту зерттеулер бойынша біраз мәліметтер алып, әріптестермен тәжірибе алмасып, рухани олжалы болып оралдық.
Ғылыми жоба бойынша жұмыс ҚР ҒЖБМ ҒК-мен Келісім-шарт жасалғаннан кейін 2023 жылдың 4 тамызынан басталды. Зерттеу тобы құрамында: 2 ғылым докторы, профессор, 3 ғылым кандидаты, 2 PhD докторант, 1 магистр және 1 жүктеме кіші ғылыми қызметкер жұмыс істейтін болып нақтыланды.
Жобаның өтінімі мен күнтізбелік жұмыс жоспарына сәйкес, ұйымдастырушылық жұмыстар жүргізіліп, 2023 жылдың 26 тамыз күні зерттеу тобының мүшелерімен онлайн жиналыс өткізілді. Онда жоба тақырыбы бойынша кеңесіп, зерттеу бағыттары анықталды, топ мүшелерімен зерттеу бағыттары келісілді.
Биылғы жұмыс жоспары бойынша ККСОН тізіміндегі журналға 1 мақала жариялау қарастырылған болатын. Осы мерзім ішінде жоба бойынша ҚР ҒЖБМ ЕҒК тізіміндегі журналдарға 3 мақала жіберілді, бірақ кезегі келмегендіктен биыл жарияланған жоқ. Бұл туралы ҰҒК-ескертіліп, ол мақала келесі жылдың жоспарына ауыстырылды.
Есепті мерзім ішінде зерттеу тобының мүшелері бірнеше ғылыми-практикалық конференцияға қатысып, конференция жинақтарына баяндама тезистерін жариялады. Ресейлік РИНЦ журналы мен «Yessenov Science journal» басылымына мақалалар жариялады.
Жұмыс жоспарына сәйкес, 22 қыркүйек – 2 қазан аралығында жоба жетекшісі Ә.Қабылов пен жетекші ғылыми қызметкер Б.Жайлауов Астана қаласында іссапарда болды. Астана қаласынан зерттеу тобының мүшесі, НУ оқытушысы М.Шохаев қосылып, зерттеу бағытында бірқатар жұмыстар жүргізілді.
Әуелі Ә.Кекілбаевтың қабірі басына барып, марқұмның рухына бағыштап бата оқып, зиярат жасалды. Іссапар жоспарына сәйкес зерттеушілер тобы Ә.Кекілбаевтың үйіне барып, жұмыс кабинетімен, жеке кітапханасымен танысты.
Қолжазбаларымен жұмыс істеп, кітаптарына енбеген шығармаларын жинады. Қаламгердің қойын дәптерінен бірнеше өлеңдері табылды.
Сондай-ақ орыс тіліне аударылған шығармаларының үстінен автордың өз қолымен түзетілген нұсқаларына мәтіндік салыстыру жұмыстары жүргізілді. Осылайша жазушының жалпы шығармашылық лабораториясы зерттеу нысанына алынды.
Ә.Кекілбайұлының отбасылық мұрағатынан әр жылғы видео және аудио жазбалары жинақталды. Онда суреткер әрі ойшыл тұлғаның сұхбаттары топтастырылған. Бұл материалдардың бәрі Қазақстанның Халық жазушысы, Мемлекет және қоғам қайраткері Ә.Кекілбайұлының ой-пікірлерін ғылыми тұрғыда лайық бағалауға дәлелді дәйек болады.
Зерттеушілер көп уақытын Астанадағы Ұлттық академиялық кітапханада өткізді. Онда Әбіш Кекілбаев атындағы оқу залы бар. Үйіндегідей үлгіде жасақталған залда жеке кітап қоры бойынша тізіммен материалдар жинақталған. Сол арқылы әдебиетшінің ізденіс әлемі мен әдісіне үңіліп, жазушының жиі қолданған әдебиеттерімен де танысуға болады.
Іссапар аясында жоба жетекшісі Ә.Қабылов пен жетекші ғылыми қызметкер Б.Жайлауов жазушының немересі Абыл Кекілбаевпен бірге Астанадағы Ә.Кекілбаев атындағы Binom School мектеп-лицейіне кездесуге барды. Қонақтар ол жерде жаңа үлгідегі атаулы мектепті аралады. Мұғалімдермен және оқушылармен кітапханада кездесу өткізіп, зерттеу жұмыстары туралы баяндады. Оқушылардың сұрақтарына жауап берді. Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімдері зерттеу тобының ізденістеріне ынта білдіріп, әдістемелік бағыттағы тәжірибесімен бөлісуге ықыласты екенін жеткізді.
Зерттеу тобының мүшелері Ә.Қабылов пен Б.Жайлауов 19-29 қазан аралығында Алматы қаласында іссапарда болды.
Қазақстанның Халық жазушысы, Еңбек Ері, мемлекет және қоғам қайраткері Әбіш Кекілбаев өзі туып-өскен жері Маңғыстау өңірінде – 18 жыл, өмірінің соңына дейін Астана қаласында – 18 жыл тұрған. Ал ортасындағы қалыптасқан кемел кезең – тура 40 жыл ғұмырын Алматы қаласында өткізген. Сондықтан әбіштанушылар қаламгер Кекілбаевтың шығармашылық өмірбаянындағы ең елеулі дәуірді ескерусіз қалдырмасы анық.
Іссапардың мақсаты – әлемге әйгілі қаламгердің жемісті жылдарында жазған шығармаларына жан-жақты зерттеу жүргізу; мәдени астанадағы әдеби және ғылыми ортаның бүгінгі бағасын білу; сондай-ақ сирек қолжазбалар қорындағы және жекелеген азаматтардың қолындағы автордың жарияланбаған мұраларын жинау; әр жылдары шыққан басылымдардағы шығармалардың мәтіндерін салыстыра қарастыру.
М. Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында болып, Ә.Кекілбаев қазақ тіліне аударған У.Шекспирдің «Ромео мен Джулетта» трагедиясын тамашалады.
Зерттеу тобы он күн бойы төмендегі мекемелерде болды:
– Ұлттық кітапханада;
– Ғылым академиясына қарасты М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында;
– ҚР Президенті Архивінде;
– Қазақстан Жазушылар Одағында;
– Баспалар үйінде;
– Мемлекеттік орталық музейде;
– М.Әуезовтің музей-үйінде, Ғ.Мүсірепов пен С.Мұқановтың, А.Байтұрсыновтың музейлерінде.
Аталмыш мекемелер мен ұйымдардың бәрінің Ә.Кекілбаевтың шығармашылығына тікелей қатысы бар. Ондағы қазіргі ізбасарлары мен әріптестері және қаламдастары мен замандастары ізденушілерді ықыласпен қарсы алып, ой-пікірлерімен бөлісті.
Әсіресе, әдебиетте де, мемлекеттік қызметте де ізбасары болған Ө.Оралбайұлы, Ә.Кекілбаевтың көмекшісі әрі әдеби хатшысы болған Н.Сәрсенқызы, баспагер, ғалым Ғ.Әнес, т.б. азаматтар өздері білетін құнды деректермен бөлісіп, бағыт-бағдар беріп, қолында бар құжаттарын ұсынды.
ҚҰ Ұлттық кітапханасында бірнеше күн бойы жұмыс істеп, Ә.Кекілбаевтың алғашқы шығармалары, өлеңдері жарияланған мерзімді басылымдарды қарап, олардың жинақтарға енбегендерін жазып алды, кейбір шығармаларының бірнеше нұсқаларын салыстырып, жинаққа енгізуге дайындады. Қаламгердің ақындық мұрасы туралы мақала дайындалды. Ғылым комитетінің тізіміндегі «Керуен» журналына ұсынылған мақала туралы М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты директорының орынбасары Төралы Қыдырмен сөйлестік.
Осы институттың ғылыми қызметкері, 10 томдық «Қазақ әдебиеті тарихының 9-томындағы «Әбіш Кекілбаев» бөлімін жазған филология ғылымдарының докторы Гүлжиһан Ордамен сұхбаттастық.
Yessenov University профессор-оқытушыларынан құралған зерттеу тобы Алматы қаласында қол жеткізген мазмұнды материалдарын «Әбіштану» пәнінде өздері сабақ беретін қазақ тілі мен әдебиеті және филология БББ студенттеріне қосымша ұсынып келеді.
Ең басты жаңалық – Астана және Алматы қалаларындағы іссапарларда қаламгердің жарияланбаған және кітаптарына енбеген көптеген шығармалары табылып, жеке жинақ құрастырылды және баспаға ұсынылды. Ол шығармалар қазірден-ақ қолжазба күйінде зерттеу нысанына айналып, ғылыми тұрғыдан сарапталып зерделене бастады.
Жобаның жұмыс жоспарына сәйкес, 22 қараша күні «Қазақ филологиясы» кафедрасында «Ә.Кекілбаев прозасындағы дүние бейнесі мен адам концепциясының көркем пайымдалу ерекшеліктері» тақырыбында ғылыми-әдістемелік семинар ұйымдастырылды. Оған кафедра студенттері мен магистранттар қатысып, мынадай ғылыми баяндамалар тыңдалды:
3 желтоқсан күні зерттеу тобының мүшелері Ә.Қабылов пен Б.Жайлауов Маңғыстау ауданына барып, Ә.Кекілбаевтың туған, балалық және жастық шағы өткен жерлерге саяхат жасады. Ә.Кекілбаевтың анасы мен туыстарының, кәрі нағашысы Әбді ахунның зираттарына барып, құран оқыды. Онды аулында, Мырзайыр, Ағашты және Аққұдық жерлерінде болып, жазушы туған, балалық шағы өткен жерлердің ауасымен тыныстап, суреткерді қалыптастырған табиғи-географиялық ортамен тереңірек танысты. Онды аулының әкімі Қ.Жәнібекұлы мен сол ауылдың тұрғыны, саяси қайраткер, қоғам белсендісі Ж.Қожық ауылдың тарихы мен тарихи жерлердің Ә.Кекілбаев өміріндегі орны туралы құнды мәліметтер берді.
5 желтоқсан күні зерттеу тобының мүшелері Ә.Қабылов пен Б.Жайлауов Ақшұқыр лицейінде өткізілген мектеп кітапханасының Ә.Кекілбаев атындағы оқу залының ашылуына қатысты. Кітапханаға жазушы туралы жазылған зерттеу еңбектерін тарту етті. Оқушылармен кездесіп, жазушы туралы тартымды әңгімелер айтты.
12 желтоқсан күні зерттеу тобының мүшелері Ә.Қабылов пен Б.Жайлауов және Ақшұқыр мектеп-лицейінің мұғалімі А.Мәдиұлы «Маңғыстау ТВ» шақыруы бойынша «Төрлетіңіз» телехабарына қатысып, тікелей эфирде Ә.Кекілбаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы әңгіме жүргізді, сұрақтарға жауап берді.
Зерттеу тобының мүшелері Астана және Алматы қалаларында болған іссапарлар нәтижесінде тапқан Ә.Кекілбаевтың бұрын жарияланбаған және жинақтарына енбеген өлеңдерін жинақтап, «Дәурен кешкен» деген атпен жыр жинағын құрастырды. Құрастырушылар Ә.Қабылов пен Б.Жайлауов жинақтың алғысөзі мен түсініктерін жазып, «Мазмұндама» қорының баспасына ұсынды, ол жақын күндері кітап болып басылып шығады.
ҚР ҒЖБМ ҒК гранты аясында жинақталып жатқан материалдардың бірқатары жалпыға қолжетімді болуы үшін әлеуметтік желілерге жарияланып келеді. Зерттеу тобының белсенді жұмыстары жайлы ақпарат академиялық орта мен көпшіліктің де қызығушылығын туғызып отыр.
Жоба тақырыбының жеке тарауы бойынша Ә.Қабыловтың «Әбіш Кекілбаевтың ақындық әлемі» атты монографиясы баспадан шығарылып, оған «Қазпатент» мекемесінен авторлық куәлік алынды.
2023 жылы зерттеу тақырыбы бойынша жарияланған мақалалар мен баяндама тезистері:
Ғылыми журналдардағы мақалалар:
Конференциялар жинағына жарияланған мақалалар:
Ә.Қабылов, жоба жетекшісі
Ғылыми жобаның жұмыс жоспарына сәйкес, 02 – 09 маусым аралығында жоба жетекшісі Ә.Қабылов және ғылыми қызметкерлер Б.Жайлауов пен М.Шоқай Түркия Республикасында іссапарда болдық. Іссапар жоспарына сәйкес, іс-шараларға қатысып, Ресей мемлекеттік кітапханасы мен М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің кітапханасында жұмыс істедік.
03 маусым күні Қазақстан Республикасының Ресейдегі елшілігінде болып, қызметкерлерімен кездесіп, іссапарымыздың мақсатын түсіндірдік. Елшілік кітапханасына Ә.Кекілбаевтың орыс тіліндегі бес томдық жинағын табыс еттік. Елшілік қызметкері Ерлан Төлеубаев бізді қаладағы Дон зиратына апарып, сол жердегі Ә.Бөкейханов пен Н.Нұрмақов секілді алаш арыстарының басына зиярат етіп, құран оқыдық.
04 маусым күні Ресей халықтары үйінің Федерация залында өткен белгілі орыс жазушысы, суретші, ақын, аудармашы А.А.Кимнің шығармашылық кешіне қатыстық. Анатолий Андреевич Ким – қазіргі орыс әдебиетінің көрнекті өкілі, жүзден астам кітаптың авторы, шығармалары отыз шақты тілге аударылған. Ол Қазақстанның тумасы, көптеген қазақ қаламгерлерінің шығармаларын орыс тіліне аударған. М.Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясын, Ә.Нұрпейісов, О.Бөкеев, Т.Әбдіковтың бірнеше кітаптарын аударып, олардың өзге де шетел тілдеріне аударылуына жол ашқан. А.А.Ким Ә.Кекілбаевтың көптеген шығармаларын аударған, олар: «Аңыздың ақыры» («Конец легенды») романы, «Күй» («Баллада забытых лет»), «Шыңырау» («Колодец»), «Бәсеке» (Состязание»), «Құс қанаты» («Крылатый снег»), «Шеткері үй» («Дом на окраине»), «Автомобиль» (Баллада о шофере»), «Бәйгеторы» («Байгеторы, гнедой скакун»), «Бір шоқ жиде» («Купы джида») повестері және «Ақырғы аялдама» («Конечная остановка»), «Көлденең көк атты» («Мой добрый дядя Самат»), «Тасбақаның шөбі», («Черепашья трава»), «Керек адам» («Нужный человек»), «Ең бақытты күн» («Самый счастливый день»), «Міне керемет» («Ну и чудеса»), «Есболай», «Аш бөрі» («Возврашение») әңгімелері.
Шығармашылық кеште жоба жетекшісі Ә.Қабылов сөз алып, жазушыны 85 жылдық мерейтойымен құттықтап, облыс әкімі Н.Қибылайдың атынан құттықтау адресін табыстады және облыстық мәдениет басқармасының басшысы Ә.Байпақов арнайы беріп жіберген шапанды иығына жапты. Кеште қонақтар сөйлеп, жазушының шығармашылығы туралы ойларын ортаға салды, оның әдебиет пен бейнелеу өнеріндегі табыстарына тоқталды. Соңында автор өзінің жаңадан шыққан кітабымен таныстырып, қолтаңбасын берді, фото сессия жүргізілді.
Кейінгі күндері Ресей мемлекеттік кітапханасы мен М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің кітапханасында болып, топ мүшелері әдебиеттанудан теориялық еңбектер мен Ә.Кекілбаев шығармашылығына қатысты материалдар іздестіріп, өнімді жұмыс істеді. Осы кітапханаларға Ә.Кекілбаевтың 5 томдық шығармалар жинағын табыстадық. Кітапхана қызметкерлері бұл сыйымыз үшін ризашылықтарын білдіріп, ректордың атына алғыс хат жазамыз деді. ММУ-дің музейін аралап, Ресейдің тұңғыш жоғары оқу орнының тарихымен таныстық. Кітапхананың ғылыми қызметкері Елена Юревна айтқандай, бұл оқу орнының тарихы Ресей тарихымен, елдің ғылыми-техникалық жетістіктерімен, ғылымының дамуымен тығыз байланысты екеніне көз жеткіздік. Бұл музей экспонаттары бізге үлкен әсер қалдырды.
6 маусым күні биыл оныншы рет ұйымдастырылып отырған Қызыл алаңдағы Кітап фестивалінің ашылуына қатыстық. А.С.Пушкиннің туған күніне орай ашылған фестиваль төрт күнге созылады екен. Ресей астанасының зиялы қауымы мен кітапқұмар оқырмандар түгел осында жүр десек болады. Ресейдің барлық өңірлері мен облыстарының кітап өнімдері қойылған жәрмеңке өте бай және түрлі салалар мен тақырыптарды қамтиды. Біз де Ә.Кекілбаев шығармаларын насихаттадық.
8 маусым күні А.А.Ким біздерді Переделкинодағы үйінде қабылдап, қонақ қылды. Болашақ түсіретін оқу фильмі үшін сұхбат алдық. Жазушы төрт жарым сағат бойы біздермен емен-жарқын әңгімелесті. Әңгіме тақырыбы әр алуан болды: жалпы әдебиет пен өнер туралы, өзінің шығармашылық жолы, қазақ жазушыларымен достығы, қазақстандағы ақын-жазушылармен болған кездесулерінен естеліктер, Ә.Кекілбаевпен достық және шығармашылық байланысы, оның шығармаларын орыс тіліне аударудағы мәселелер т.б. Зайыбы Лия да әңгімеге араласып, жылы лебізімен бөлісіп отырды. Мерейтой қарсаңынды арнайы келгеніміз үшін ризашылығын білдірді. Облыс әкімі Н.Қилыбай мен облыстық мәдениет басқармасының басшысы Ә.Байпақовқа сый-сияпат пен құттықтаулары үшін рақметін айтып, кітабына қолтаңба жазып берді. Біздерге де кітаптарын сыйлап, жақсы лезібін жазып, қолтаңбасын берді.
Іссапар соңында Мәскеудің көрнекті жерлерін аралап, Үлкен театр, Третьяков галереясы, Көрме залы (ВДНХ). Қорыта айтқанда, Мәскеу сапары өте жемісті болды. Мақсатымыз орындалып, жоба бойынша құнды материалдар таптық әрі тангым мен талғам өреміз кеңейіп, мерейіміз өсіп қайттық.
Ә.Қабылов,
жоба жетекшісі.
2-9 маусым, 2024 ж.
Ғылыми жобаның жұмыс жоспарына сәйкес, 7-17 шілде аралығында жоба жетекшісі Ә.Қабылов және ғылыми қызметкерлер Б.Жайлауов пен С.Абылғазиева Астана қаласында іссапарда болдық. Астана қаласынан зерттеу тобының мүшесі, Назарбаев университетінің оқытушысы, PhD докторант М.Шохаев қосылып, зерттеу бағытында бірқатар жұмыстар жүргізілді. Іссапардың мақсаты: ҚР Академиялық кітапханасындағы жазушының кабинетінде жұмыс істеу, кітапхана қорындағы ғылыми әдебиеттермен жұмыстану, жазушы мен оның шығармаларына қатысты әдеби, ғылыми материалдар жинау.
Топ мүшелері қаламгер қолжазбаларымен жұмыс істеп, текстологиялық салыстыру жүргізді, жазушы шығармаларының қолжазбасы мен жинақтарындағы өзгешеліктерді анықтап, оның себептерін іздестірді. Кейінгі жылдары жарық көрген ғылыми әдебиеттермен, жаңа басылымдармен таныстық. Әр жылдары қорғалған диссертацияларды, авторефераттарды шолып шықтық. Жазушы шығармашылығы бойынша қорғалған мынадай диссертацияларды қарап шықтық:
Библиографиялық көрсеткіштерге жүгіне отырып, өткен ғасырдың соңғы ширегіндегі мерзімді басылымдардан материалдар жинадық.
Ашылғанына биыл жиырма жыл болған бұл құтты орданың қамқоршылық кеңесінің төрағасы Әбіш Кекілбайұлы. Оның: «Адамды адам еткен – кітап, адамзат еткен – кітапхана», – деген әйгілі қанатты сөзі де осы мекеменің мерейлі мәртебесіне арналған.
Әбіш Кекілбайұлы атындағы оқу залында қаламгердің бірқатар шығармаларының қолжазбалары (көшірмелері) сақталған. Сол мәтіндерді кітап болып басылып шыққан нұсқаларымен салыстыра отырып, текстологиялық талдаулар жасадық. Әбекең дереккөз ретінде жиі қолданған, жеке кітапханасында бар кейбір сирек кітаптарды да осы жерден таптық.
Кітапхана қорындағы әдебиеттануға арналған теориялық еңбектерді оқып-зерделеп, қажетті жерлерін конспектіледік. Жазушы шығармашылығы бойынша ХХ ғасырдың 80-жылдарынан бастап жарық көрген сын мақалалармен, рецензиялармен, ғылыми еңбектермен танысып, қажетті ақпараттарды, ғылыми деректерді жинастырдық. Көрнекті әдебиетші ғалымдар мен сыншылар, ақын-жазушылар С.Қирабаев, Ж.Дәдебаев, Қ.Әбдезұлы, Қ.Жүсіп, С.Әшімбаев, А.Сүлейменов, Ә.Нұрпейісов, М.Ысқақбай, Т.Сыдықов, Ә. Спан, Ж.Дүйсенбаева, Р.Нұрғали, С.Жұмабек, Т.Әбдіков, Г.Бельгер, Д.Қанатбаев т.б. қаламгерлердің Ә.Кекілбаев туралы жазбалары зерделенді.
Ғылыми зерттеуіміздің аясында және алдағы жобамыздың негізі ретінде Әбіш Кекілбаевтың сөздік қоры негізінде жасанды интеллект қосымшасын жасап шығару туралы бастаманы қолға алдық. Осы орайда IT ағартушы, Бостон Университетінің түлегі Тимур Бектұр мырзамен бірігіп жаңа жоспарлар құрудамыз. Т.Бектұр зерттеу тобы мүшелерімен IT ағартушылық бойынша шеберлік сабағын өткізіп, қазіргі ақпараттық технологияларды зерттеу жұмысында қолдану, әдеби, тілдік мәтіндерді сандық форматқа ендіру арқылы зерттеу, жасанды интеллект, ChatGPT бойынша қазақ тілінде контенттер даярлау туралы құнды ақпараттар берді. Бұл орайда қазақ әдебиеті шығармаларының маңызды тірек материалдары болатыны анық. Ә.Кекілбаев шығармаларының сөздік қоры бойынша қандай жұмыстар жүргізуге болатыны туралы ақылдастық. Жазушының тілдік қорын қамтитын сөздік жасау, суреткер лексиконы бойынша эссе жазу, сұрақтарға жауап алу, шығармалары бойынша ақпараттар алу бағытындағы ойларымызды ортаға салып, бұл бағытта да ізденіс жұмыстарын жүргізу керектігі қаперге алынды. Алдағы уақытта мұндай жұмысты жалғастырмақпыз.
Іссапарымыздың соңғы күнінде Ұлттық академиялық кітапхананың директоры Ғазиза Құдайберген ханыммен кездесіп, алғысымызды айтып, Әбіш ағамыздың «Дәурен кешкен» атты үшінші өлеңдер жинағының бірнеше данасын кітапхана қорына табыс еттік.
Бұл сапарымыз да олжалы болды. Жоспарға сәйкес жұмыстарды орындап, жобаның теориялық базасын толықтыру бағытындағы жұмыстарымызды жалғастырудамыз.
Ә.Қабылов, жоба жетекшісі.
